Minister Zdrojewski walczy z książkami

Maj 2011 roku był dość smutnym miesiącem dla czytelników. W miesiącu tym zaczął obowiązywać 5% VAT na książki. Ludziom wydawało się, że te 5% to jeszcze nie katastrofa. Mało kto zdawał sobie sprawę z faktu, że wprowadzenie 5% stawki VAT wcale nie oznacza tego, że końcowa cena książki wzrośnie o 5%. Prezes Polskiego Instytutu Książki szacował, że ceny wzrosną o 10-20%. Z perspektywy czasu jednak widać, że niedoszacował on wzrostu cen, o czym zresztą wiedzą wszyscy ludzie, którzy kupują książki (szczególnie w sieciowych księgarniach). Tym niemniej, prezesa tegoż (Grzegorza Gaudena) nie zamierzam się czepiać, bo przestrzegał przed tym, że zwyżka cen może źle wpłynąć na stan polskiego czytelnictwa.

Decyzja o podniesieniu VAT na książki zapadła w 2010 roku. Ministra Zdrojewskiego indagowano w tym temacie:

„Mieliśmy szansę utrzymania zerowej stawki podatku. „O tym trzeba było pomyśleć w momencie negocjacji przed przystąpieniem Polski do Unii. A wtedy walczono o różne inne rzeczy - o mleko, rolnictwo, stocznie... O kulturze myślano niewiele - to błąd, za który cenę teraz płacimy.”

Zdrojewski mówi w rozmowie z "GW", że zabiegał o to, by - jeśli nie uda się utrzymać zerowej stawki VAT na książki - by w Polsce obowiązywała najniższa stawka uprzywilejowana, czyli 5 procent, a nie 8. - Trzeba pamiętać, że każdy kraj UE decyduje, jaką ma stawkę podstawową - mówi minister Zdrojewski.”

Nie wiem, czy wypowiedź ta to typowa retoryczna biegunka polityka, ale trochę się kupy nie trzyma.

Z jednej strony bowiem Zdrojewski tłumaczył, że nic się w temacie VATu książkowego nie dało zrobić, bo decyzje zapadły wcześniej. Z drugiej strony wyraźnie podkreślił to, że „jeśli nie uda się utrzymać zerowej stawki VAT...” Zaraz. Jedno z dwojga. Albo nie dało się zmienić decyzji, które zapadły, albo się dało, tylko ktoś nie podołał. Nie znam warunków „akcesyjnych”, ale coś mi się wydaje, że gdyby się ministry nasze odpowiednio postarały, to z problemami, bo z problemami, ale dali by radę zmienić ten zapis. Śmiem twierdzić, że Zdrojewski niespecjalnie się przykładał do tych „starań o utrzymanie zerowej stawki VAT”. Minister starał się za to zaprezentować siebie samego jako „dobrego wujka”, który wywalczył 5% zamiast 8%. Wydaje mi się, że nie musiał jakoś specjalnie walczyć, bo pewnie uznano, że przy 8% książki będą już tak drogie, że nikogo nie będzie na nie stać. I, co prawda, mało kto będzie chciał umierać za książki (zwłaszcza w naszym kraju), to już ludzie mogliby się bardzo zdenerwować podwyżką cen podręczników szkolnych o 30-40%.

Ciekawostka – ministry nasze tłumaczyły, że nie mogliśmy utrzymać 0% stawki VAT na książki, bo byłoby to niezgodne z przepisami w UE. Powoływali się na jakieś konkretne ustawy. I wszystko byłoby pięknie, gdyby nie to, że taka Wielka Brytania ma nadal 0% stawkę VAT (ale to pewnie dlatego, że to biedny kraj jest i nikogo by nie było stać na droższe książki). Zapewne ma taką stawkę dlatego, że ktoś o to zadbał. Pytanie, które należy sobie postawić, jest następujące – dlaczego u nas nikt nie umiał o to zadbać? Odnoszę wrażenie, że ministrowie składając w Brukseli wniosek o przedłużenie okresu, w którym obowiązywałby 0% VAT na książki, dodali adnotację „tylko żebyście nam tego wniosku nie przyjęli!”

Ciekawostka nr 2 (która szokiem może być jedynie dla bardzo naiwnych ludzi): „W 2009 r. w Polsce sprzedano łącznie 144 mln książek, w zeszłym roku 107 mln. Jeśli ta tendencja będzie się utrzymywać, polscy drukarze nie będą mieli co robić dla polskich wydawców” Szok, nieprawdaż? Książki podrożały i kupuje się ich mniej. Któż mógł przewidzieć taki scenariusz...

„No dobrze” – może w tym momencie powiedzieć czytelnik bloga – „na cholerę nam tu przypominasz o tej prehistorii?” Powód jest prosty. Nasi cudowni rządzący (w osobie Ministra Zdrojewskiego) po raz kolejny usiłują „pomóc” czytelnikom.

„Polska Izba Książki zaproponowała Ustawę o książce, której celem jest "zwiększenie poziomu czytelnictwa poprzez zapewnienie powszechnego dostępu do książki na terenie całego kraju i urozmaicenie oferty wydawniczej".”

Zanim ktoś krzyknie „yaaay” i ucieszy się z tego, że „WRESZCIE ktoś coś robi w celu zwiększenia poziomu czytelnictwa”, niech poczyta dalej:

„Cel ustawy jest dobry, ale PIK chce go osiągać, stosując dziwaczny środek. Podstawowym założeniem ustawy jest wprowadzenie stałej ceny na nowości wydawnicze. Ta cena będzie ustalana przez wydawcę  i przez określony czas będzie obowiązywać u wszystkich sprzedawców końcowych.”

Super pomysł, nieprawdaż? Wydawca wymyśla sobie cenę i wszyscy sprzedawcy końcowi muszą się dostosować. Jeśli jakaś sieciówka chciałaby sprzedawać nowość taniej (bo to przyciąga klientów), to dzięki tej ustawie nie miałaby takiej możliwości. Insza inszość to fakt, że jeśli ustawa objęłaby literalnie wszystkich sprzedawców końcowych, to najbardziej w tyłek dostałyby księgarnie internetowe. Bo jeśli ktoś miałby u nich zapłacić tyle samo, co w księgarni „zwykłej”, to po cholerę pokrywać jeszcze koszty wysyłki?

Oddajmy głos Zuzannie Łazarewicz (Dodo Editor Studio Wydawnicze): „Naszym zdaniem książka powinna być traktowana przede wszystkim jako dobro kultury, a nie towar. Opowiadamy się za stałą ceną książek, bo sprzeciwiamy się dzikim rabatom. Dzięki nowym przepisom książka mogłaby się stać - paradoksalnie - tańsza, bo wydawca nie musi nadawać marży, którą później się obcina.”

Nie rozumiem, jak usztywnienie cen książek miałoby wpłynąć na to, że będą tańsze. „Wydawca nie musi nadawać marży” - to mi się kojarzy z pobożnymi życzeniami. Wydawca w pierwszej kolejności chce zarobić. Jeśli dostanie do ręki narzędzie, które sprawi, że wszyscy będą musieli sprzedawać książki po cenach przez niego ustalonych, to niech mi ktoś powie – czemu niby miałby chcieć zarobić mniej niż więcej? Czy sformułowanie „książka mogłaby się stać tańsza”nie brzmi nieco naiwnie ?

Poza tym – pojawia się tu konflikt interesów. „Dzikie rabaty”, choć dla małych księgarzy mogą być zabójcze, dla niektórych ludzi są jedyną okazją do tego, aby zaopatrzyć się w książki. Podniesienie cen - bo tym właśnie się skończy ukrócenie „dzikich rabatów” - może doprowadzić do tego, że tacy ludzie w ogóle książek nie będą kupować, a chyba nie o to chodzi pomysłodawcom.

Teraz zacytujmy ministra Zdrojewskiego, który moim zdaniem„odleciał był”:

„Utrzymanie całkowicie sztywnych cen na nowości książkowe nie jest możliwe. Możemy natomiast dyskutować o sztywnych cenach na określony czas. Chodzi o to, by cena była adekwatna do kosztów powstania książki, co zaradziłoby wielu problemom, jak choćby piractwu.”

Czy ktoś mógłby mi powiedzieć, w jaki sposób likwidacja „dzikich rabatów” miałaby zaradzić piractwu? W jaki sposób podwyższenie cen w sieciówkach (bo do tego się sprowadzi likwidacja rabatów) ma sprawić, że ludzie będą te książki częściej kupować? Właśnie sobie wyobrażam proces decyzyjny: „co prawda nie było mnie stać na nową książkę za 30 złotych i dlatego ją ściągnąłem z netu, ale za tę samą nową książkę jestem gotów zapłacić 35 złotych, bo wiem, że dzięki temu wspieram małe księgarnie”.

Być może ktoś mi zarzuci wiarę w teorie spiskowe, ale wydaje mi się, że nasi rządzący celowo nie walczyli jakoś specjalnie zajadle o utrzymanie zerowej stawki VAT na książki. Gdyby im na utrzymaniu tejże stawki zależało, to raczej nie czekaliby z działaniami aż do ostatniego roku jej obowiązywania. PO rządzi nami od 2007 roku i przez kilka lat nie robiło nic w tej materii. Skąd pomysł, że nie robiło? Ano stąd, że nic nam o tych działaniach nie wiadomo. Wątpię w to, że nikt by się takimi działaniami nie pochwalił („no, próbowaliśmy przez kilka lat, ale się nie udało...”). Niemrawa walka o 0% mogła mieć bardzo prostą przyczynę - chęć łatania budżetu. Zielona wyspa zieloną wyspą, ale w 2010 roku wiadomo było, że będziemy mieć spore problemy. Zapewne ktoś wpadł na to, że „hej, ten 5% VAT pomoże nam załatać dziurę budżetową!”. Pomysł genialny w swej prostocie, nieprawdaż? Tyle, że jak się popatrzy na efekty, to wydaje się on już nieco mniej genialny. W 2012 roku sprzedano ponad 25% książek mniej niż w roku 2009 – takiego spadku nie zrównoważy 5% stawka VAT.

Człowiek rozumujący w sposób logiczny wpadłby już na to, że mechanizm „wyższa cena = mniejsza sprzedaż” oraz „niższa cena = wyższa sprzedaż” istnieje i że można by go w jakiś sposób wykorzystać. No chyba, że minister Zdrojewski uznał, że ludzie kupują tańsze książki „na złość małym księgarniom” i że nie ma to nic wspólnego z faktem, że książki są po prostu cholernie drogie.

Usztywnienie cen też może być podyktowane chęcią zwiększenia wpływów do budżetu i ustabilizowania tych wpływów. Teraz, ze względu na olbrzymią rozpiętość cen (dochodzącą czasem do 20 złotych różnicy), ciężko prognozować, „ile państwo zarobi na książkach”. W teorii po usztywnieniu cen takie prognozowanie będzie łatwe. Czemu w teorii? Bo zapewne nikt nie wpadł na to, że likwidacja „dzikich rabatów” z pewnością doprowadzi do kolejnego spadku sprzedaży książek, a to z kolei zmniejszy wpływy do budżetu.

Bądźmy szczerzy – budżet sobie można bilansować na różne sposoby. Pytanie, które należy sobie postawić dotyczy tego, czy w Polsce, w której czyta bardzo mało osób, faktycznie „stać nas” na to, żeby łatać dziury budżetowe kombinowaniem przy cenach książek. Ja oczyma wyobraźni widzę ministra, który po kolejnym spadku sprzedaży na rynku książek tłumaczy: „Kto mógł przypuszczać, że likwidacja dzikich rabatów i usztywnienie cen sprawi, że ludzie będą kupować mniej książek i ściągać więcej z internetu? No kto?”

Źródła:

http://prawo.money.pl/aktualnosci/wiadomosci/artykul/ceny;ksiazek;beda;ustalane;ustawowo,53,0,1408309.html

http://www.dziennikpolski24.pl/pl/aktualnosci/kultura/1293190-wizja-stalych-cen-na-nowosci-ksiazkowe-dzieli-wydawcow.html

http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,8362799,Zdrojewski__Trzeba_bylo_myslec_o_kulturze__Nie_tylko.html

http://di.com.pl/news/49025,0,Zawyzanie_cen_ksiazek_zacheci_ludzi_do_czytania_Minister_kultury_najwyrazniej_w_to_wierzy.html